فروشگاه فایل سهیل

فروشگاه فایل سهیل

به فروشگاه ما خوش آمدید.

معماری و نوسازی - مراحل گسترش شهر مشهد 30 ص

معماری و نوسازی - مراحل گسترش شهر مشهد 30 ص
معماری و نوسازی مراحل گسترش شهر مشهد
دسته: معماری
بازدید: 2 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 25 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 33

قیمت فایل: 9,100 تومان
پس از پرداخت، لینک دانلود فایل برای شما نشان داده می شود.

پرداخت و دانلود

معماری و نوسازی - مراحل گسترش شهر مشهد

پیش از آنكه حضرت رضا (ع) در سال 203 هجری قمری شهید و در این محل مدفون شوند و نام مشهد پیدا شود در مجاور آن شهری قدیمی به نام نوغان وجود  داشت كه مركز ولایت تاریخی و مهم توس بود . بدان سبب والیان توس در نوغان مستقر می شدند . حمید بن قحطبه از والیان توس در سال 159 قمری درگذشت امّا كاخ و باغ وی همچنان دایر و آباد بود تا اینكه خلیفه هارون الرشید در سال 193 هجری به هنگام سفر به خراسان در آن مستقر شد و درگذشت چون جسد هارون الرشید را درباغ حمیدبن قحطبه دفن كردند قبّه و بقعه ای بر روی مدفن وی ساخته شد كه به بقعه هارونی شهرت یافت . ده سال پس از مرگ هارون نیز حضرت رضا (ع) توسط مأمون در نوغان شهید شد و به امر و صلاح دید وی در همان بقعة‌ هارونی به خاك سپرده شد . از آن پس به محل مزبور مشهد گفته شد . بدین سان هستة‌اولیة‌ شهر كنونی مشهد درسال 203 قمری در مجاور شهر قدیمی نوغان شكل گرفت . بنابراین هرچند مشهد با این نام قدمتی هزارودویست ساله دارد امّا شاخه ای نورسته از ریشة‌قدیمی به نام نوغان است كه عمر آن به مراتب بیش از هزار و دویست سال است . اگر دو واقعة  مرگ هارون الرشید و شهادت حضرت رضا (ع) در نوغان توس روی نمی داد نوغان به مشهد كنونی تبدیل نمی شد و شاید دومین شهر كشور نمی گردید . حال باید دید مقر شهر مشهد شایستگی احداث شهری چنین بزرگ را داشته است . این شهر در دشتی حاصلخیز میان دو رشته كوه پرآب به نامهای هزارمسجد ( در شمال ) و بینالود ( در جنوب ) در كنار رودخانه ای به نام كشف رود واقع شده است . دشت مزبور كه حدود هفده هزار كیلومتر مربع وسعت دارد حوضة‌آبریز كشف رود را تشكیل می دهد و از دیرباز به ولایت توس شهرت داشته است . سرچشمة‌كشف رود دركنایش رادكان واقع در 70 كیلومتری شمال غرب مشهد قرار دارد . كشف رود از حدود یك فرسنگی شمال مشهد می گذرد و در محل پل خاتون واقع در جنوب شرق سرخس ، به فاصلة‌ تقریباً‌صدو پنجاه كیلومتری مشرق مشهد ، به هریود می پیوندد .

بنابراین مشهد در بدو امر در حاشیة‌ رودخانه ای پرآب واقع بوده ، امّا به سبب آنكه بستر كشف رود در ارتفاعی كمتراز مقر مشهد جریان دارد . دسترسی به آب آن برای اهالی شهر به سادگی مقدور نبوده است . بدین سبب اغلب روستاهای مجاور شهر و هم خود نوغان و مشهد از آغاز تا اوایل قرن حاضر عموماً با قنات مشروب می شده اند . این امر سبب شده است تا پس از پیدایش مشهد و روی آوردن سادات و شیعیان به سوی آن با كمبود آب روبرو شود و در نهایت مركزیت توس را از اوایل سدة‌چهارم هجری از دست بدهد . در قرون بعد نیز هرگاه جمعیت شهر به سببی رو به افزایش گذاشته اولین معضل آن كمبود آب بوده است كه اكنون نیز یكی از مهمترین كمبودهای مشهد آب شرب آن است . امّا از نظر سلامت هوا ، مشهد دارای چنان آب و هوایی بوده كه عوماً  گفته می شده است در این شهر طاعون شیوع نخواهد یافت . همچنین از نظر زلزله ، مشهد در محلی امن و بدون گسل قرارگرفته به گونه ای كه در عمر 1200 ساله آن تنها یك زلزله نسبتاً‌ مهم در آن روی داده كه مركز آن هم شهر نیشابور بوده است .

به جز آنچه گذشت مشهد بر سر بزرگترین شاهراه ارتباطی خراسان ، یعنی جاده ابریشم و در میانة‌ شهرها و ولایات مهمی چون توس ، نیشابور ، هرات ، جام ، خبوشان ( قوچان ) و دشت خاوران ( شهرهای نسا و ابیورد ) و قلعة‌كلات واقع بوده كه امتیاز مثبت مهمی برای آن محسوب می شده است .

مراحل گسترش شهر مشهد :

در اوایل سدة‌ ششم هجری میان شهر سنّی نشین تابران و شهر شیعه نشین مشهد نزاع شدیدی درگرفت به گونه ایك ه در سال 510 هجری قمری اهالی تابران به مشهد حمله كردند و در پی آن اولین حصار باری این شهر احداث گردید . در سال 807 هنگامی كه شاهرخ بن امیرتیمور به جای پدر نشست و هرات را مركز حكومت خویش كرد شهر مشهد را مورد توجه ویژه قرارداد و در صدد عمران آن برآمد . همسر وی گوهرشاد نیز با احداث مسجد جامع گوهرشاد در این شهر عملاً‌ آن را به دومین شهر قلمرو همسرش تبدیل كرد . چون این عنایتها سبب فزونی جمعیت مشهد و كمبود آب در آن گردید امی علیشیر نوائی در اواخر سدة‌نهم آب چشمة‌ گُلَسب توس را باهمت شخصی به مشهد منتقل كرد و آن را مدتی از ضایعه كم آبی رهانید . در سال 860 هجری قمری بابرین بایسنقر گوركانی كه به مرض صعب العلاجی مبتلا بود ا زهزات به مشهد آمد و پس از زیارت و توسل به حضرت رضا (ع) شفا یافت و او كلمة‌ « مقدس » را بعد ازنام مشهد افزود و از آن زمان به بعد این شهر به مشهد مقدس شهرت یافت .

حملة‌ مكرّر ازبكها به خراسان در نیمة‌ اول سدة‌ دهم سبب شد تا فرزند و جانشین شاه اسماعیل یعنی شاه تهماسب در حدود سال 940 قمری اقدام به احداث بارویی نو برای مشهد نماید ، كه حدود چهارصد سال عمر كرد و تا زمان ما باقی ماند.

چون حملات ازبكها به خراسان در تمام سدة‌ دهم بی وقفه ادامه داشت ، آنها در سال 997 مشهد را متصرف شدند و تعداد كثیری از اهالی آن را كشتند . امّا به ابنیه تاریخی صدمه ای نزدند . ده سال بعد شاه عباس جوان ایشان را زا خراسان راند و كمی بعد( سال 1010 ) از اصفهان پیاده به زیارت مشهد آمد و این شهر رامهمترین كانون زیارتی كشور كرد . این عنایتها سبب افزایش جمعیت مشهد و زائران آن شد و دیگر بار شهر را با كمبود آب روبرو ساخت. بدان سبب شاه عباس ، خیابانی در مشهد احداث كرد و آب چشمه گلسب را به ضمیمه آب چند قنات وارد خیابان مزبور كرد و موقوفاتی هم به آن اختصاص داد . این اولین مداخلة‌ جدی دریافت كالبدی مركز شهر مشهد بود كه تأثیرات قابل ملاحظه ای در سمت گیری توسعة‌ آتی شهر مشهد برجا نهاد .این خیابان با الهام از خیابان چهارباغ عباسی اصفهان از دروازة‌ جادة‌ قوچان تا دروازة‌ جادة‌‌سرخس با عرض زیاد و چشم انداز زیبایی از حرم مطهر نیز در حاشیة‌مركزی آن قرار داشت ، ایجاد شد .

در توصیف خیابان شیراز ی نوشته انگلیسیان چنین آمده است :

” خیابان را می توان مشخص ترین منظره نقشه زمینی شهر دانست كه از شمال غرب تا گوشة‌ جنوب شرق آن امتداد می یابد . تمام طول آن، اندكی كمتر از 2 مایل ( 3 كیلومتر ) و عرض آن 25 یارد ( 23 متر ) است . سطح خیابان سنگفرش شدهاست و قدری پایین تر از نیمه خیابان ، نهر آبی جریان دارد كه آب آن برای هر منظوری كه بتوان فكرش را كرد مورد استفاده ساكنین شهر قرار می گیرد و در حاشیه اش درختانی از نوع چنار ، توت و تبریزی با فاصلة‌ نامنظم غرس شده است . علاوه براین دو طرف خیابان با یك ردیف تیرهای فرسوده ، چراغهای روشنایی و مغازه های مختلف تزئی شده است . این خیابان در طول روز و در ساعات كسب وكار پر از جمعیت از طبقات مختلف ، از اهالی شهر و یا زواری است كه وارد شهر شده اند . لكن به علت عرض كم خیابان تقریباً  3/2 طول آن تا انتهای شمال غرب با میزان رفت و آمد انبوه جمعیت متناسب نیست و در عین حال یك گذرگاه سرپوشیده ، محدودة حرم و اماكن موقوفه و بست را زا یكدیگر جدا می سازد . از این گذرگاه بجز مسلمانان و حیوانات باركش بقیه مردم و وسائل نقلیه دیگر ، اجازة‌ عبور و مرور ندارند . اجرای این مقررات به قدری جدی است كه اگر حیوانی وارد منطقه ممنوعه شود به نفع دارایی بیوتات حرم مطهر مصادره می شود . همة‌ رفت و آمد ها در اینجا اجباراً  به كوچه های باریكی ، كه محلة‌ اماكن مقدسه را دور می زند رانده می شود و از آنجا دوباره به سمت خیابان كه در جنوب شرقی بست واقع شده هدایت می گردد .”

همچنین در جای دیگر گفته شده  است كه :

” بجز خیابان ، معابر مشهد چیزی وسیعتر از كوچه هایی با دیوارهای بلند گلی نیست . معابر اصلی به صورت نامنظمی سنگفرش شده اند .”

همچنین به منظور بازرسی و وصول عوارض كالاهای وارداتی به شهر در دوازه های عیدگاه و بالا خیابان ، پستهایی دایرشده و ورود كالاها از سایر دروازه ها ممنوع است . باروی شهر دارای شش دروازه بوده كه به شرح زیر است :

نام دروازه

محل احداث

نام دروازه

محل احداث

بالا خیابان

سراسب

ارگ

شمال غرب شهر

غرب

جنوب غرب

عیدگاه

پایین خیابان

نوغان

جنوب

جنوب شرق

شمال شرق

مداخلة‌ صفویه در ایجاد محور بالا خیابان و پایین خیابان و تدارك رشد خطی شهر حول محور مذكور بعدها با تقویت مراكز اداری میدان شهدا و ایجاد محور جدید دیگری به موازات آن ( خیابان بهار ) حركت عمومی شهر را به سمت غرب تشدید كرد . در سال 1307 هجری شمسی در زمان رضا شاه فلكه وسیعی در اطراف حرم با عرض خیابانی حدود 30متر در دورآن احداث و به نام فلكة‌ شمالی و جنوبی نامیده شد . خیابان اصلی مشهد كه درآن  تاریخ خیابان نادری (شیرازی ) نامیده می شد ، تعریض و خیابان تهران ( بلوار حضرت امام رضا «ع» )  ، خیابان طبرسی و خیابان نواب صفوی ( پایین خیابان ) و خیابان شیرازی( بالاخیابان ) بصورت چهارخیابان اصلی در مركز شهر ایجاد شد .

یكی از پرتنش ترین مداخله ها در زمینه تغییر چهرة‌ مركز این شهر عبارت بود از تخریب ابنیه اطراف حرم مطهر در سال 1345 و ایجاد فضای سبز در این محدوده در مطالعات طرح یاد شده كه از سوی مهندسان مشاور بور بور و همكاران تهیه شده است در مورد بافت مركزی مشهد چنین آمده است :

” بافت شهرسازی اطراف حرم مطهر حضرت رضا (ع) از لحاظ تاریخی جالب توجه نیست و بازمانده قسمت هایی طرح ریزی نشدهاست كه در اطراف اماكن مذهبی به واسطه امنیت بیشتر به صورت خودرو در قدیم به وجود آمده است و به واسطة‌ وضع نامطلوب ساختمانی آنها مرتباً  مورد نوسازی قراگرفته اند . لذا با وجود قدمت مجموعه مركزی ساختمانها و بافت اطراف آن هیچگونه ارزش تاریخی ندارد .”

مجله هنر و معماری شماره 20 در خصوص فرآیند این طرح گزارش زیر را ارائه می دهد :

” یكی از مهم ترین پیشنهادهای این طرح این است كه برای اولین بار در ایران نوسازی مركز شهر به صورتی اجرا خواهد شد كه در آمد آن نه تنها جوابگوی هزینه اش می باشد بلكه درآمد اضافی هم خواهد داشت و این روش به صورتی تنظیم شده كه هزینه خرید زمین ها ، ساختمانها و سرقفلی به قیمت واقعی روز پرداخت گردد و هیچ نوع اجحاف و یا درخواست كمك مالی چه از اشخاص و چه از دولت نگردد .”

در اردیبهشت سال 54 برنامه تخریب بناهای اطراف فلكه حرم مطهر تا شعاع وسیعی به مرحلة‌ عمل درآمد . پیاده شدن این برنامه كه از تغییرات عمده در سطح شهرمشهد است چهره مركز قدیمی آن را بكلی دگرگون كرد .

شكل گرفتن هرجزء‌از مجموعه و نحوة‌ استقرار آن در پیوند با شهر در تمامیت آن مطرح بوده است . بازارها و بخصوص شاخة‌ اصلی آن ( بازار بزرگ ) كه تا قلب و هسته مجموعه نفوذ می كرده است و رابطه آن با صحن ها و مسجد جامع گوهرشاد و بستهای بالا خیابان و پایین خیابان و ارتباط كالبدی آن با مجموعه ای از عناصر و ویژگیهای بسیارمهم معمارانه و شهرسازی محل بوده است . چنانكه ارتباط بازارها ، بستها و صحنها را با یكدیگر در نظر بگیریم مشاهده می نماییم كه چه طور یك تداوم وحركتی از فضایی به فضای دیگر وجود داشته است . بازار قدیمی و بستها اجزاء  جدایی ناپذیر مجموعه واحدهای وابسته به بناهای مذهبی بوده اند . این اجزا در رابطه با صحن ها در تداوم و حتی تشدید كاركرد یكدیگر سهم بسزائی داشته اند . و در نهایت جریان داشتن زندگی را نشان می داده اند.

مردم پس از گذشتن از فضای باز فلكه به فضای خاص بستها وارد می شدند و سپس با عبور از سرپوشیده ها بداخل صحنها میرسیدند و یا با گذشتن از مسیر بازارها آمادگی كامل را برای ورود به محوطه صحن حرم مطهر و انجام زیارت پیدا می كرده اند . اینمسیر در هر حال شكل و روحیه خود را در فكر مردم مشهد و زوار در طول سالها تثبیت كرده بود . پس از این تخریب وسیع كه شامل بسیاری آثار قدیمی نیز بود ناحیه وسیعی خالی گردید كه تبدیل به فضای سبز شد . بدنه های خارجی بناها نماسازی مجدد شد و دیوار بلندی در دور فلكه ب طاقنماهای آجری شكل گرفت كه فلكه را از منطقه اطراف آن جدا می كرد . پس از این اقدامات مجموعه بازار رضا با 2081 واحد مغازه را در كنار میدان بیت المقدس فعلی با یك معماری نامناسب و روی محور خیابان طوس كه یك شاخه از خیابان كمربندی عبوری بافت قدیمی برای كاهش حجم تردد ترافیك در فلكه بود ایجاد شد . آنچه كه ایجاد شده بود از فضای بزرگ و وسیع اطراف مجموعه بجای مانده و دیوار دور فلكه تا بازار رضا و نماسازی كاذب دوطرف خیابان تهران كه تعریض شده بود در مجموع سیما و روحیه ای متفاوت و غریبه نسبت به مكان به وجود آورد .

اثرات و پیامدهای تخریب را باید در زمینه های فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی آن جستجوكرد .

اینبرنامه در تمام طول زمان شكل گیری و پیاده شدن آن با مقاومتهایی از طرف مردم روبرو بود ولی با اعمال زور انجام گردید و چنان اثری در ذهن مردم بجای گذاشت كه در سالهای بعد بنحو آشكاری جلوگیری كننده از هر تخریب در رابطه با كل شهر مانند تعریض خیابانهای اطراف و مانند آن می تواند باشد . آنچه كه در قبال تخریب بناها به مالكین آن پرداخت شد جبران خسارت وارده را نكرده است و كسبه ای كه توانایی پرداخت سرقفلی در مجموعة‌ جدید بازار رضا را نداشتند نتوانستند در محل بكار خود ادامه دهند . یكی از مهترین پیامدهای این تخریب از بین رفتن دههاواحد و مغازه صنایع دستی شهر بود كه در بسیاری موارد حتی به محوآن حرفه كه با فرهنگ و اقتصاد شهر در رابطه بود انجامید .

نكته بارز معماری كه در كل مجموعه اطراف بناهای حرم مطهر وجود داشت ارتباط فضاهای خارجی و داخلی از طریق فضاهای میانی و عناصر تشكیل دهندة‌ آن بود و این باعث می شد كه مردم در حركت خود بعد مسافت را احساس نكنند در حالیكه پس از تخریب مردمی كه از خیابانهای اطراف وارد فلكه جدید می شدند تمامی مجموعه را به یكباره میدیدند و با گذشتن از بعد بزرگ فلكه جدید به فضاهای داخلی قدم می گذاشتند . فضای سبز یك شكل و یكنواخت اطراف نیز به تنهایی هیچگونه روحیه خاصی كه لازمة‌ این مكان بود به وجود نمی آوردبلكه جدائی از محیط را نیز تشدید می كرد . این سیما و روحیه جدید در نهایت ، با موجودیت شهرسازی و معماری مجموعه مذهبی و تاریخی متناقض بود .

قیمت فایل: 9,100 تومان
پس از پرداخت، لینک دانلود فایل برای شما نشان داده می شود.

پرداخت و دانلود

نظرات کاربران در مورد این کالا
تا کنون هیچ نظری درباره این کالا ثبت نگردیده است.
ارسال نظر